Nuttige informatie voor ondernemers: dit effect kan Corona op jouw contracten hebben

Ons leven staat inmiddels nagenoeg een jaar in het teken van COVID-19. De ‘coronacrisis’ beheerst het nieuws en heeft de samenleving volledig in zijn greep. Waar de één het thuiswerken en de lockdown als een periode van reflectie aangrijpt, treft het virus en de coronamaatregelen een groot deel van de samenleving onevenredig hard. De eigenaar van een getroffen onderneming valt op dit moment niet te benijden. Ga er maar aan staan!

(Betalings-)verplichtingen aan leveranciers, verhuurders en de overheid kunnen door sommigen niet meer worden nagekomen. Tegelijkertijd vallen afnemers en klanten (deels) weg. Misschien herken jij jezelf als een ondernemer bij wie het water tot aan de lippen staat. Hoewel je waarschijnlijk door alle informatie van de overheid en meningen van de thuisvirologen wordt overstelpt, kan dit blog je wellicht wat uitgangspunten geven om deze heftige periode door te komen.

Ik probeer in dit blog een overzicht te geven van de mogelijke effecten van corona op jouw contracten en hoe je die effecten het beste te lijf kunt gaan. Veel van het volgende komt voort uit de uitspraken die tot nu toe – in voornamelijk huurzaken – door rechters zijn gedaan.

overmacht en tekortschieten

Als je onder normale omstandigheden de verplichtingen uit een overeenkomst niet nakomt, dan is doorgaans sprake van een tekortkoming in de nakoming. We noemen dat juridisch een ‘wanprestatie’. Dit kan ertoe leiden dat je een schadevergoeding aan je wederpartij moet betalen. Als de tekortkoming voldoende ernstig is, dan kan de wederpartij zelfs ervoor kiezen om de overeenkomst te beëindigen. En dan kun je soms ook nog tot betaling van (ontbindings-)schade worden aangesproken.

Niet heel vreemd toch? Als iemand zijn afspraken niet nakomt en de ander lijdt daardoor schade, dan moet dat met een schadevergoeding worden rechtgetrokken. Maar het recht vereist voor een schadevergoeding wel dat het tekortschieten dan toerekenbaar moet zijn.

Onder (bijzondere) omstandigheden kan sprake zijn van overmacht. Bij contracten in het Engels vind je overmacht met de term ‘force majeur’ terug. Overmacht betekent dat de toerekenbaarheid ontbreekt. Als de toerekenbaarheid vanwege overmacht ontbreekt, dan hoef je ook geen schadevergoeding te betalen. Met andere woorden: het tekortschieten is dan niet de schuld van degene die de afspraken niet nakomt. Evenmin vinden we dat het tekortschieten voor rekening van de tekortschietende partij moet komen als het niet zijn of haar schuld is.

Wanneer vinden we dat een tekortkoming voor iemands rekening komt en dus toerekenbaar is? Dat moet volgen uit de wet, uit een afspraak in een overeenkomst of wanneer dat een algemene opvatting van de samenleving is. Enkele voorbeelden:

• wanneer een door jou ingeschakelde hulppersoon of een door jou gebruikte (hulp)zaak tot een tekortkoming leidt, dan volgt uit de wet dat dit jou kan worden toegerekend.
• als je in een overeenkomst afspreekt dat iets wel of niet onder overmacht valt en je bij het schenden van de afspraak geen beroep op overmacht toekomt.
• als je een fout maakt bij de uitvoering van een overeenkomst omdat je te onervaren bent of dat je vanwege betalingsonmacht een afspraak niet kunt nakomen, dan is de algemene opvatting van de samenleving dat dit voor jouw rekening komt. 

Kan ik een beroep doen op overmacht bij corona als ik niet kan betalen?

Een veel gehoorde kreet van ondernemers is dat zij hun verplichtingen door overmacht niet kunnen nakomen. Naar normaal spraakgebruik een volkomen begrijpelijke uitspraak. Juridisch ligt het genuanceerder. Relevant is de vraag of het niet-nakomen van een verplichting het rechtstreekse gevolg is van corona of de overheidsmaatregelen.

Het betalen van de huur wordt bijvoorbeeld niet door Corona belemmerd. Corona belet de huurder niet om de huur naar de bankrekening van de verhuurder over te schrijven. Heel kort door de bocht, dat begrijp ik. Corona kan namelijk wel de oorzaak zijn van een terugval van inkomsten en tot een te laag banksaldo. Maar de uitvoering van de betalingsverplichting zelf wordt door Corona niet in de weg gestaan.

Betalingsonmacht is bovendien een omstandigheid die naar algemene opvatting voor rekening van de huurder komt. Dat valt in de risicosfeer van de huurder. Er zijn inmiddels verschillende procedures bij de rechter geweest waarin een beroep op overmacht om deze reden niet succesvol was. De rechters oordeelden steevast dat de betalingsverplichting niet door Corona wordt belet.

Wanneer kan ik dan wel overmacht inroepen?

Het ligt anders als de uitvoering van een verplichting rechtstreeks door een coronamaatregel wordt beperkt. Belangrijk zijn daarbij de omstandigheden van het geval. Niet elke situatie is namelijk hetzelfde. Verschillende omstandigheden kunnen het verschil maken tussen een geslaagd beroep op overmacht of een verplichting om de schade van je wederpartij te vergoeden.

Stel dat je een container met fruit in het buitenland moet leveren en de overheid besluit vlak voor de vrachtvlucht om het luchtverkeer plat te leggen. In dat geval zou een beroep op overmacht een kans van slagen kunnen hebben. De verplichting om het fruit te leveren kan dan niet worden uitgevoerd door een omstandigheid waarop je zelf geen invloed hebt.  

Dat kan anders liggen als de maatregelen ruim tijd van tevoren werden aangekondigd en voldoende tijd bestond om het fruit op een alternatieve manier te leveren. Kon je het fruit bijvoorbeeld via de weg of via het water laten vervoeren? Als je redelijkerwijs en zonder noemenswaardige kosten op een vliegverbod kon anticiperen, dan kan dat doorslaggevend zijn voor de slagingskans bij beroep op overmacht.

Kijk ook goed wat in de overeenkomst is vastgelegd. Het kan zijn dat de overeenkomst of de algemene voorwaarden afspraken bevatten over een dergelijke situatie.

• is een beroep op overmacht uitgesloten of beperkt (overmachtsclausule)?
• heb je gegarandeerd dat en hoe je de verplichting 100% zeker zou nakomen?
• staat er voor wiens rekening een tekortkoming komt?
• is afgesproken bij wie de kosten worden neergelegd?

Geslaagd beroep: mag ik wel vangen?

Komt jou een geslaagd beroep op overmacht toe? Houd er dan rekening mee dat de wederpartij de overeenkomst in bepaalde gevallen mogelijk toch kan ontbinden. Hoe je het wendt of keert, ook bij een geslaagd beroep op overmacht worden afspraken niet nagekomen. De tekortkoming blijft staan.

Tegelijkertijd kan jij de wederpartij doorgaans niet tot betaling aanspreken als jij zelf nog niet hebt geleverd. Jouw contractspartij kan mogelijk een beroep doen op opschorting van zijn verplichtingen zolang jij niet nakomt. Dat kan zelfs als jouw wederpartij volgens de afspraken eerst zou moeten betalen en jij pas daarna zou moeten leveren. Relevant is dan vooraf duidelijk moet zijn dat jij door corona niet (op tijd) zal kunnen leveren.

Je bent daarentegen doorgaans wel van je verplichting tot het betalen van schadevergoeding bevrijd. Een beroep op overmacht geldt daarom alleen ter afwending van negatieve gevolgen en niet tot het verkrijgen van een voordeel.

Onvoorziene omstandigheden

Een ander veelvoorkomend middel tijdens de coronacrisis is een beroep op onvoorziene omstandigheden. Als je vóór de coronacrisis een overeenkomst hebt gesloten, dan heb je doorgaans niet nagedacht over de gevolgen van een pandemie op de uitvoering daarvan. Je kunt dat kwalificeren als een onvoorziene omstandigheid. Een rechter zal toetsen of het ongewijzigd in stand blijven van de overeenkomst van jou mag worden verlangd.

Tuurlijk, er zijn eerder pandemieën geweest, maar nog nooit eerder zijn we in de handel en in ons dagelijkse leven op een vergaande wijze beperkt. Corona raakt elke laag van de bevolking en iedere sector in de handel.

Als je vandaag de dag een overeenkomst sluit, dan kun je inmiddels rekening houden met de gevolgen van een wereldwijde gezondheidscrisis. Sterker nog, het kan zelfs verstandig zijn om daarover duidelijke afspraken te maken. Check daarom ook je algemene voorwaarden of deze nog actueel zijn. In algemene voorwaarden staat vaak iets over overmacht geregeld. Je kunt bijvoorbeeld toevoegen dat een pandemie, een gezondheidscrisis of overheidsbeperkingen onder overmacht komen te vallen. Het wordt daarmee een voorziene omstandigheid waardoor een beroep op overmacht in jouw voordeel kan worden gebruikt.

Wat helpt een beroep op onvoorziene omstandigheden mij?

De gevolgen van deze onvoorziene omstandigheden kunnen ertoe leiden dat:

• een overeenkomst (gedeeltelijk) kan worden ontbonden
• een overeenkomst (tijdelijk) kan worden gewijzigd
• de contractspartijen opnieuw met elkaar moeten onderhandelen
• verplichtingen voorlopig worden opgeschort

Concrete gevallen waarin rechters een beroep op onvoorziene omstandigheden hebben toegestaan zien we vooral terug in huurzaken. Dat is niet heel vreemd: de huurbetaling is een zware last die iedere maand terugkomt. Het is daarom logisch dat over die verplichting veel wordt geprocedeerd.

Een rechter toets bij een beroep op onvoorziene omstandigheden of van iemand mag worden verwacht dat hij de bestaande overeenkomst ongewijzigd moet voortzetten. Veel rechters oordelen de coronacrisis als enorm ingrijpend. Verschillende overeenkomsten zijn daarom tijdelijk gewijzigd.

We zien uitspraken waarin de huurprijzen tijdelijk tot wel 50% worden verlaagd. In zaken met afnameverplichtingen zien we dat nakoming daarvan naar een latere datum wordt verplaatst. Bij de beëindiging van arbeidsovereenkomsten worden ontslagvergoedingen in enkele gevallen lager vastgesteld vanwege de financiële situatie van de werkgevers.

Kortom, een beroep op onvoorziene omstandigheden kan een uitkomst zijn als Corona jouw verplichting tot nakoming ernstig bemoeilijkt.

Wat kan ik nu en in de toekomst doen?

• Neem in overeenkomsten of algemene voorwaarden op dat van overmacht sprake is bij een epidemie/pandemie en overheidsmaatregelen.
• Sluit je een koopovereenkomst? Neem dan een financieringsvoorbehoud in de overeenkomst op.
• Wees terughoudend met uitlatingen waarin je aangeeft te willen ontbinden, annuleren of beëindigen. Daarmee kan jouw verplichting tot nakoming onbedoeld omslaan in een schadevergoedingsverplichting. Overmacht biedt daarin doorgaans geen soelaas.
• Staat in de overeenkomst een annuleringsbeding? Dan komt het aan op timing! Annuleer pas wanneer duidelijk is dat de wederpartij zijn verplichting door Corona niet zal (kunnen) nakomen. Houd de maatregelen van de overheid in de gaten. Voorkom bijvoorbeeld dat je annuleert vóórdat de overheid een maatregel heeft verlengd die zich uitstrekt tot het moment waarop jouw contractspartij moet presteren.
• Als jouw contractspartij laat doorschemeren niet te zullen nakomen door corona, leg dat schriftelijk vast. Daardoor kan jij wellicht de overeenkomst ontbinden en blijf je niet gebonden aan een contractspartij die de verplichtingen (door Corona) niet nakomt.

Tot slot, een beroep op overmacht of op onvoorziene omstandigheden luistert heel nauw. Een verkeerde beslissing of uitlating kan leiden tot een onrechtmatige beëindiging van een overeenkomst. En dat kan weer leiden tot een schadevergoedingsplichting. De advocaten van Westland Partners kunnen altijd meekijken en u zo nodig bijstaan.