Help, er is geld weg! Hoe krijg ik dat (als erfgenaam) terug?

Niet iedereen is in staat om zijn of haar financiële zaken zelf te regelen. Vooral voor ouderen of personen met een beperking kan het lastig zijn om met geld om te gaan. Soms worden de financiën dan (gedurende langere tijd) door een professionele instantie overgenomen. Niet zelden krijgen echter de kinderen, andere familieleden of derden toegang tot de bankrekeningen om de financiën te beheren. Er ontstaat dan doorgaans een situatie waarin iemand afhankelijk wordt van degene die het beheer voert. Ze vertrouwen die persoon, kijken zelf niet meer mee of zijn niet in staat om te begrijpen wat er met het saldo op hun bankrekening gebeurt. Dat leidt meer dan eens tot schrijnende situaties. Want zijn de financiën wel in goede handen?

Procedure bij de rechtbank

Recentelijk voerde ik namens een executeur in een nalatenschap van een oudere man een procedure tegen een budgetcoach die binnen vijftien maanden na hun eerste ontmoeting zijn vermogen met maar liefst € 436.584,99 ten behoeve van zichzelf had verminderd. In plaats van het vermogen van de man in stand te houden, verdampte het vermogen nog sneller dan sneeuw voor de zon.

Omdat deze man door zijn leeftijd het huis niet meer verliet, niet in staat was om sociale contacten te onderhouden en uiteindelijk ook in een verzorgingstehuis werd opgenomen, merkte niemand iets van de vermogensvermindering. Pas na het overlijden bleek dat het zuinig opgebouwde vermogen grotendeels was verdwenen. Na onderzoek door de executeur, die de afwikkeling van de nalatenschap regelt, bleek dat dagelijks veel geld was gepind, hoge uitgaven bij verschillende (web)winkels was gedaan en dat voor de werkzaamheden van de budgetcoach forse facturen waren betaald. De executeur vroeg aan de budgetcoach natuurlijk om tekst en uitleg, maar heeft hij nooit (voldoende) gekregen.

Namens de executeur voerde ik een procedure bij de rechtbank tot terugbetaling van het verdwenen geld. De executeur is volgens de wet in beginsel als enige bevoegd om deze procedure te starten omdat de executeur de erfgenamen vertegenwoordigt. Terugbetaling van de gelden was naar mijn mening op verschillende gronden toewijsbaar. Uiteindelijk heeft de rechtbank geoordeeld dat de budgetcoach voor de vermogensvermindering geen rekening en verantwoording heeft afgelegd en daardoor onrechtmatig heeft gehandeld. Iemand die onrechtmatig handelt is in beginsel verplicht om de geleden schade te vergoeden. In dit geval moest het bedrag van € 436.584,99 aan de nalatenschapsboedel worden vergoed.

De uitspraak is hier volledig terug te lezen.

Dit is een zaak die niet op zichzelf staat. Wij zien steeds meer dat (na overlijden) discussie over de besteding van het geld ontstaat. In dit geval ging het om een professionele budgetcoach, in andere gevallen binnen onze praktijk gaat het bijvoorbeeld ook om broers en zussen of kinderen van een erflater.

Wat zijn de mogelijkheden als een dergelijke situatie zich voordoet? Ik neem je in dit blog mee in de juridische opties om toch geld terug te vorderen.

Rekening en verantwoording

Bij het beheren van geld kan een verplichting bestaan tot het doen van rekening en verantwoording. In het geval van een professionele partij die het geld beheert, bijvoorbeeld een budgetcoach, volgt die verplichting uit de wet. Hoe werkt dat als een kind gedurende het leven van een ouder het geld beheert? Vaak ontdekt een ander kind na het overlijden dat een flinke geldsom is verdwenen die niet ten goede van de ouder is gekomen. Ook in dat geval kan een verplichting tot het doen van rekening en verantwoording bestaan. In de rechtspraak zijn door de jaren heen uitgangspunten en regels gegeven in welke gevallen daarvan sprake kan zijn. In de kern komt dat erop neer dat een vermogensrechtelijk beleid moet zijn gevoerd waarvoor een verantwoording moet worden afgelegd. Je kunt daarbij denken aan een kind dat een eigen bankpas (een gemachtigdenpas) had waarmee namens de ouder kon worden gehandeld.

Als een kind achteraf bepaalde uitgaven niet kan verantwoorden, net als in het geval van de budgetcoach, dan zou dat onder bepaalde omstandigheden als onrechtmatig kunnen worden gekwalificeerd en kan het kind worden verplicht om de uitgegeven gelden terug te betalen. Het kind hoeft natuurlijk niet elk bonnetje te bewaren. Het gaat dan vooral om hoge of frequente uitgaven waarvan het voordeel van de ouder onduidelijk is.

Schenkingen vernietigen

Het komt meer dan eens voor dat iemand zich erop beroept dat onttrokken gelden zijn geschonken. Een schenking kan echter voorkomen als een ongebruikelijke schenking. Bijvoorbeeld door de persoon van de ontvanger (een derde die de schenker pas net kent), door de hoogte van het bedrag of wanneer de schenker al enige tijd kampt met een ziektebeeld zoals dementie. In dat geval kan sprake zijn van misbruik van omstandigheden. De wet bepaalt dat als een dergelijke schenking niet bij de notaris is vastgelegd en de feiten op misbruik van omstandigheden (kunnen) wijzen, de ontvanger van de gelden bewijs moet leveren dat van misbruik van omstandigheden geen sprake was. Kan de ontvanger dat niet, dan kan de schenking worden vernietigd en moet het geld worden terugbetaald.

Je ziet deze situatie bijvoorbeeld wanneer één van de kinderen het geld beheert en als enige regelmatig bedragen krijgt ‘geschonken’, terwijl de andere kinderen niets krijgen.

Verboden Selbsteintritt

Soms krijgt iemand een volmacht om het vermogen van een ander te beheren. De wet legt de gevolmachtigde verschillende verplichtingen op. Het hebben van een volmacht is namelijk geen vrijbrief om alles te doen en te laten. Eén van die verplichtingen heeft betrekking op de situatie dat de gevolmachtigde met zichzelf handelt. Dat betekent dat de gevolmachtigde zowel namens zichzelf handelt als tegelijk de volmachtgever vertegenwoordigt in één en dezelfde situatie. Er kan dan sprake zijn van belangenverstrengeling.

Een voorbeeld is dat de gevolmachtigde iets namens de volmachtgever aan zichzelf verkoopt. Hij is dan tegelijk koper en verkoper. Juridisch duiden we dat aan als Selbsteintritt.

Selbsteintritt is niet verboden, maar moet wel heel specifiek in de volmacht zijn opgenomen. Als dat niet het geval is dan ligt belangenverstrengeling op de loer en kan sprake zijn van een verboden Selbsteintritt. Ook dan kan de handeling juridisch worden aangetast en moet het geld worden terugbetaald.

Overige mogelijkheden

De voorgaande mogelijkheden zijn niet de enige opties die kunnen worden ingezet. Iemand kan bijvoorbeeld onrechtmatig hebben gehandeld en daardoor tot terugbetaling worden gehouden. Soms heeft iemand geld ontvangen zonder dat daarvoor een rechtvaardiging bestond, zodat ook sprake kan zijn van een onverschuldigde betaling of ongerechtvaardigde verrijking. In de zaak van de budgetcoach was sprake van een overeenkomst van opdracht met een verplichting om het vermogen te beheren. Als die verplichting niet wordt nagekomen, dan zou ook sprake kunnen zijn van wanprestatie en kan een schadevergoedingsplicht bestaan.

In dit blog bespreek ik vooral de acties die kunnen worden ingezet om geld terug te vorderen. Soms is terugvorderen niet nodig. Iemand die ten onrechte gelden heeft weggenomen kan onder bepaalde omstandigheden bijvoorbeeld ook zijn aanspraak in een nalatenschap verliezen of zijn aanspraak verrekend zien worden met de weggenomen gelden. Dat gebeurt dan in de erfrechtelijke afwikkeling van de nalatenschap.

Terugvorderen is dus mogelijk, ook met conservatoir beslag

Het feit dat er geld is verdwenen of zonder goede reden is opgemaakt betekent voor erfgenamen dus niet dat geen mogelijkheden meer bestaan om het geld terug te vorderen. Er zijn juist meerdere gronden waarop dat mogelijk zou kunnen zijn. In sommige situaties moet snel worden gehandeld om het verdwenen vermogen veilig te stellen. Dat kan bijvoorbeeld door het leggen van (conservatoir) beslag op het vermogen van degene die het geld heeft weggenomen. In het geval van een conservatoir beslag wordt het vermogen ‘bevroren’ totdat een rechter uitspraak over de zaak heeft gedaan. Dat beperkt het risico dat de gelden tijdens een procedure verdwijnen.

Uw situatie bespreken?

De erfrechtspecialisten van Westland Partners zijn in dit soort situaties gespecialiseerd en kunnen u verder helpen, ook in het kader van een erfrechtelijke afwikkeling. Bevindt u zich in een vergelijkbare situatie? Laten we uw zaak en de mogelijkheden eens bespreken.